با توجه به بررسی دوره ناصری مطرح شد؛
نقش زنان در بسط فرهنگ محرم و سوگواری
قبل از اسلام، در بین ایرانیان باستان سوگواری برای مصیبت انجام می شده و این امر با طبع غریزی آدمی سرشته است، اما بعد از ورود اسلام به ایران این سنت پیوند عمیقی با ارزش های اسلامی یافت.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ سیدعلیرضا واسعی دانشیار گروه فرهنگ و تمدن پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی و زینب اسکندری کارشناس ارشد تاریخ تشیع در مقاله ای با عنوان نقش زنان در بسط فرهنگ محرم و سوگواری در عصر ناصری نوشتند:
آئین های شادی و سوگواری ریشه در فرهنگ کهن این مرز و بوم دارد. خصایل فرهنگی، هنری، و ملی ایرانیان در ضمن قرن ها استمرار ریشه ای محکم دوانده و قسمتی از آن در آئین های گوناگونی، که آئینه هر جامعه ای است، نمود پیدا کرده است.
پی بردن به معناهایی که در دل سنت های یک جامعه نهفته است چندان آسان نیست، اما از رویکردها و باورهای آن حکایت دارد. مراسم سوگواری و عزاداری در فرهنگ ایران اسلامی از این دست سنت هاست که در ضمن تاریخ با فراز و نشیب هایی همراه بوده و در عهد ناصری، با ورود زنان به این عرصه، شمایل جدیدی یافته است. آنچه در این تحقیق مورد نظر است عزاداری ایرانیان در روزهای محرم و جایگاه زنان در بسط و نهادینه کردن آن در دوره مزبور است. عزاداری در مفهوم کلان خود، با همه ابعاد و زوایایی که دارد، در بین ایرانیان سابقه ای دیرینه دارد.
بی تردید قبل از اسلام، در بین ایرانیان باستان سوگواری برای امور دردناک و مصیبت ها انجام می شده و گویی این امر با طبع غریزی آدمی سرشته است، اما بعد از ورود اسلام به ایران این سنت پیوند عمیقی با سمبل ها و ارزشهای اسلامی یافت؛ با مرور زمان، با تحولاتی که در گرایش های اعتقادی مردم در مناطق مختلف صورت گرفت، ارزشهای اسلامی جانشین برخی سنت ها شد و یا مسلمانان برای پیشبرد اهداف خود از این آئین ها بهره بردند، در نتیجه مراسم و آئین ها شکل اسلامی به خود گرفتند که تعزیه یکی از این سنت هاست.
سنت ها و آئین های ملی مذهبی ایرانیان بعد از اسلام تا عهد قاجار فراز و فرودهای بسیاری یافتند؛ از زمانی که آل بویه شیعی بر مسند قدرت سیاسی تکیه زدند و آئین های شیعی را رسمیت بخشیدند و وارد عرصه حیات اجتماعی کردند تا زمان صفویان این سنت ها به شکل های مختلفی تداوم یافتند. در این دوره با بیان تشیع به منزله مذهب رسمی بیش از هر زمان دیگری احیای آداب و سنن در دستور کار قرار گرفت، اما در همه این ادوار، مردان یا نقش آفرینی آنان بود که خودنمایی می کرد. تا این که در زمان قاجار و در پی تحولاتی که در نگرش حاکمیت و مردم پیدا شد، به تدریج راه های ورود زنان به صحنه های اجتماعی گشوده شد.
یکی از این عرصه ها که تا حد بالایی قبح فعالیت آنان را تحت تاثیر قرار می داد حضور و نقش آفرینی در عرصه سنت های مذهبی بود. زنان در دوره ناصرالدین شاه، که در پی سفر به کشورهای اروپایی دغدغه های جدیدی پیدا کرده بود، فرصتی یافتند تا در پرتو پاسداشت سنت های عاشورایی خودی عرضه کنند. در این دوره، زنان با شرکت و مشارکت در عزاداری و تعزیه و نیز در مراسم مذهبی هم به صحنه آمدند و هم به ماندگاری و توسعه آن مراسم یاری رساندند. بنابراین، شناسایی و کشف چرایی و چگونگی نقش آفرینی زنان در آداب و رسوم محرم از نقاط برجسته تاریخ زنان در این دوره است که تا حالا تحقیقی بطور متمرکز دراین زمینه صورت نگرفته است.
طرح مسئله زنان، به منزله یکی از اصلی ترین و حساس ترین مفاهیم در این دوره، عامل اصلی شکل گیری این نوشتار است و مسئله دیگر آنکه مراسم مذهبی در این دوره به کمال رسید و بی شک زنان در این کمال سهمی بسزا و نقشی تکمیلی داشتند. بنابراین، کوشش شده است که همه ابعادی که به صورتی از جهد و توجه زنان در این ایام خبر می دهد، در نظر گرفته شود و نقش مرئی و نامرئی و پروسه فکری آنان بررسی شود؛ البته روشن است که توصیف ها و تحلیل های آمده در این مقاله برمبنای داده هایی است که گاه از تصویر کامل مدعا ناتوان اند، اما در عین حال تا حد بالایی فضای جدیدی را فراروی مخاطب می گشایند.
در بخش دیگری از این مقاله آمده که: می توان نقش برجسته زنان را در پاسداشت و بسط آئین های عاشورایی ملاحظه کرد. زنان در عصر ناصری، به رغم عقیده های مذهبی و تنظیم اعمال و سکناتشان با آن، به فعالیت اجتماعی روی کردند. آنان دریچه باورها و آداب مذهبی را به منزله مؤثرترین راه برای ارتباط با دنیایی فرای آنچه در آن حضور داشتند، یافتند و از آن طریق به عرصه کنش های اجتماعی وارد شدند و با آنکه در بعضی موارد با مخالفت صریح متصدیان دینی مواجه گشتند، اما دست از تلاش خویش برنداشتند و با این کنشگری خود، هم مسیر جدیدی فراروی زنان بعد از خویش گشودند و هم در توسعه مراسم مذهبی گام برداشتند. در این دوره، دایره محدود آزادی زنان تا حد زیادی مرهون اعمال و عبادات مربوط به محرم و مشارکت آنان در مراسم این ایام بود، که بوسیله باورها و اعتقاداتشان شکل گرفته بود، و به علت تعصب و پایبندی که نسبت به آن ابراز می کردند پا را از محدودیت هایشان فراتر می نهادند و به سمت مکان هایی می رفتند که قبله حاجاتشان بود.
گاه حرکات و اعمال آنان در این مکان ها متغایر با ارزشهای تعریف شده اجتماع بود و در عرف سو رفتار محسوب می شد. برای مثال، زنان هنگام ظاهر شدن در اجتماع حق بالازدن روبنده های خودرا نداشتند، برای اینکه قبح این عمل سبب برخورد اجتماع با آنان می شد، اما زمان برگزاری تعزیه به جهت اینکه راحت بتوانند به تماشای نمایش مورد علاقه خود بپردازند روبنده را بالا می زدند، بدون آنکه همچون مواقع عادی ترس از عکس العمل اطرافیان داشته باشند. همانطور که در این تحقیق نشان داده شد، در عصر ناصری زنان حضوری گسترده در ماه محرم داشتند. شور آنان تداعی کننده اعتقاداتی است که محور اصلی فکری آنان را شکل داده بود و برگزاری و شرکت در این رسوم را لازمه عمل به آن می دانستند. آنان از کوچک ترین و کم اهمیت ترین اهرم ها برای توسعه و باشکوه ساختن مجالس حسینی استفاده می کردند و در وضعیت اضطراری از آن چشم پوشی نمی کردند، برای اینکه آنرا لازمه سعادت دنیوی و کمال اخروی می دانستند؛ و چه بسا اگر زنان را از عوامل برجسته رونق و رواج سوگواری حسینی و بسط مراسمی که در دوره های قبل چندان به آن توجهی نمی شد بدانیم، اغراق نکرده ایم همچون تعزیه خوانی زنانه، روضه خوانی، و نذر دادن. به زعم اعتقادات مذهبی که عامل و پایه اصلی مشارکت زنان در مجالس حسینی بود، نمی توان وجوه دیگر را در آن بی اساس خواند.
بنا بر آنچه گفته شد، علت گرایش زنان به این سمت و سو، علاوه بر اعتقاد پاک دینی، شرایط حاکم بر زنان این عصر، یعنی عدم دستیابی به آزادی مشروع که اسلام به آن تاکید داشته است و محدودیت های ناشی از آن مثل فقدان سرگرمی های مناسب و مراوده های علمی و کسب دانش و سختگیری هایی که از جانب مردان اعمال می شد، بوده است. بزرگترین بازتاب این اشتیاق را می توان در گشایش دریچه هایی که آنان را به سمت تعلیم و تربیت سوق می داد مشاهده کرد و دور از انصاف است اگر یکی از پایه های اصلی آشنایی زنان با حقوق خود و مبارزاتشان در این راه را شرکت در این آئین ها ندانیم. در این زمان بود که زنان تعزیه و ارتباط عمیق معنوی خود با بزرگان دین را راهی موجه و مقبول برای آزادی و حقوق تام خود دیدند و در دوره های بعد اثر این اشتراک در انقلابات تنباکو، مشروطیت، و در نهایت نهضت انقلاب اسلامی نمایان می شود که در این پژوهش مجال سخن در این باب نبود. بنابراین، نقش آفرینی زنان در محرم در بسط سنت های در رابطه با این آئین دیرینه مثمر ثمر و از عوامل ثبوت آن در تاریخ ایران اسلامی شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب