روش تربیت کودک با حیا
به گزارش بریونی، استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: اگر خانواده، مدرسه و رسانه، با درایت و ظرافت، حیا را تعریف مجدد کنند و از تحمیل بسمت درونی سازی بروند، میتوان امیدوار بود نسلی پرورش یابد که هم آزاد است، هم باوقار.
در دنیای پرشتاب امروز که رسانه ها، رسانه های اجتماعی و تبلیغات، گفتمان اخلاقی را به حاشیه رانده اند، بازگشت به مفاهیم اصیل و تربیت محور، ضرورتی انکارناپذیر است. یکی از این مفاهیم کلیدی، «حیا» است. واژه ای که گرچه در فرهنگ دینی و ادبی ما پیشینه ای کهن دارد، اما در ادبیات تربیتی امروز کمتر بدان پرداخته شده و در بین موج بی پروایی ها و هنجارشکنی های رسانه ای، گاه بعنوان نوعی ضعف یا کم رویی تعبیر می شود.
در حالی که حیا، نه فقط یک صفت فردی، بلکه یک نیروی درونی برای خودمراقبتی اخلاقی، حفظ کرامت انسانی و احترام متقابل است. کودکی که حیا دارد، نه به اجبار و ترس، بلکه با درک درونی از ارزش خود و دیگران، از خطا فاصله می گیرد. نوجوانی که حیا را می فهمد، قبل از آن که تحت فشار گروه همسالان بسمت انحراف کشیده شود، «نه» گفتن را می آموزد.
اما سوال اینجاست؛ چطور می توان در روزگاری که اغلب کودکان و نوجوانان، بیشتر از خانواده با گوشیهای هوشمند و محتواهای گاه غیراخلاقی در ارتباط اند، مفهومی چون «حیا» را نه فقط آموزش داد، بلکه در درون آنها نهادینه کرد؟
در این چهارچوب، در گفتگو با محمدرضا پی سپار استاد حوزه و دانشگاه، به بررسی چیستی حیا، تفاوت آن با خجالت، کارکردهای آن در تربیت کودک، و راه های تقویت و احیای این فضیلت بنیادین پرداخته ایم. آن چه در ادامه می خوانید حاصل این گفتگوست:
*حیا دقیقا چیست و چه تفاوتی با خجالت یا کم رویی دارد؟
حیا در تعریف دقیق تربیتی و دینی، نوعی خودآگاهی اخلاقی همراه با بازدارندگی درونی است. کسی که حیا دارد، با آگاهی از شأن انسانی خود و دیگران، از رفتارهایی که به کرامت شخصی یا اجتماعی صدمه می زند، خودداری می کند. در صورتیکه خجالت، اغلب نوعی واکنش اضطرابی و ناشی از کمبود اعتماد به نفس یا ترس از قضاوت دیگران است.
حیا ریشه در عقل و فطرت دارد، اما خجالت به طور معمول زاییده ضعف روانی یا فشارهای محیطی است. کودک یا نوجوانی که با حیا تربیت شده، ممکنست در جمع باوقار و محتاط باشد، اما وقتی اطمینان یابد رفتارش مناسب می باشد، با اعتماد به نفس عمل می کند. در صورتیکه فرد خجالتی حتی در مواقعی که حق با اوست، از بیان خود عاجز می ماند. در متون دینی هم حیا بعنوان نشانه ای از ایمان معرفی شده است. پیامبر (ص) فرمود: «الحیاء من الإیمان» یعنی حیا بخشی از ایمان است. این یعنی حیا نه ضعف، که قدرت درونی است.
*چرا حیا برای کودکان و نوجوانان اهمیت دارد؟ چه کارکردهایی در تربیت اخلاقی دارد؟
حیا یک رکن اساسی در تربیت شخصیت و هویت اخلاقی کودکان و نوجوانان است. اهمیت کارکردهای حیا در این دوران حساس عبارتند از:
۱: خودمراقبتی درونی: حیا نوعی محافظ درونی است که کودک و نوجوان را حتی در نبود پدر و مادر، از کار نادرست بازمی دارد. او می داند برخی رفتارها «شأن او را پایین می آورد» نه فقط این که «کسی ممکنست ناراحت شود».
۲: جلوگیری از انحرافات جنسی و رفتاری: نوجوانی که درکی از حیا دارد، نسبت به محتوای غیراخلاقی، لباس های نامناسب یا لمس های ناخواسته حساس تر و مقاوم تر عمل می کند.
۳: تقویت احترام متقابل: حیا سبب می شود کودک نه فقط از رفتارهای زننده خودداری کند، بلکه به حریم دیگران هم احترام بگذارد. این یک پیش شرط اساسی برای رشد اجتماعی سالم می باشد.
۴: خودمهارگری: کودکان و نوجوانانی که حیا دارند، کمتر رفتارهای هیجانی، پرخاشگرانه یا افراطی از خود نشان می دهند. حیا مانند ترمز اخلاقی عمل می کند.
در مقابل، کودکی که در محیطی رشد می کند که در آن بی حیایی نرمال سازی شده، ممکنست گرفتار بی مرزی رفتاری، ناهنجاری های کلامی، و حتی صدمه های روانی در آینده شود.
*آیا می توان گفت شاهد کمرنگ شدن حیا در نسل جدید هستیم؟
بله. چند عامل کلیدی سبب شده اند که حیا، بخصوص در میان نوجوانان و حتی کودکان، کم رنگ یا در مواردی معکوس شود.
اول. رسانه های تصویری و رسانه های اجتماعی یعنی این فضاها، به طور عمده فرهنگ نمایش، جلب توجه، و عبور از مرزهای اخلاقی را تشویق می کنند. خیلی از محتواها، مستقیماً به تضعیف شرم و حیا کمک می کنند و حتی آنرا عقده معرفی می کنند.
دوم تربیت های مبتنی بر جرئت ورزی افراطی؛ برخی روش های تربیتی غربی که بدون تفکیک میان اعتماد به نفس و وقاحت طراحی شده اند، بچه ها را به عبور از حیا تشویق می کنند تا صرفا جسور جلوه کنند.
سوم. کم رنگ شدن مرجعیت خانواده؛ والدینی که در خانه حریم ها را رعایت نمی کنند یا بین خود و فرزندان شان در پوشش، گفتار یا رفتار حد نمی گذارند، ناخودآگاه الگویی برای بی حیایی به فرزند می دهند.
چهارم. افزایش مصرف گرایی و مادی گرایی: وقتی ارزش انسان به ظواهرش تقلیل یابد، مفاهیمی مانند حیا، خویشتنداری، یا قناعت، به حاشیه می روند.
*چه روشهایی برای احیای حیا در تربیت کودکان وجود دارد؟
احیای حیا یک فرایند تدریجی و عمیق است. راهکارهای مؤثر دراین خصوص عبارتند از ایجاد الگوهای واقعی در خانواده، استفاده از داستان ها و قصه های اخلاقی، تقویت هویت دینی و اخلاقی در مدرسه، نظارت هوشمندانه بر رسانه ها و فضای مجازی و آموزش مهارت های خودآگاهی و عزت نفس.
والدینی که در پوشش، گفتار و رفتار با فرزندان خود باوقار و محترمانه رفتار می کنند، ناخواسته حیا را آموزش می دهند. اگر پدر و مادر همدیگر را با احترام صدا کنند و حد و مرز رفتاری داشته باشند، کودک هم آنرا می آموزد.
از داستان های قرآنی (مثل داستان یوسف ضد السلام)، تا ادبیات کلاسیک فارسی (مثل گلستان و بوستان)، الگوهای درخشانی از حیا وجود دارد که با زبان کودکانه می توان منتقل کرد. همچنین مدارس نباید صرفا آموزش علمی را مد نظر قرار دهند. فضاهایی مثل نمازخانه، مشاوره های اخلاقی، گفت وگوهای آزاد در رابطه با حیا و وقار، می تواند درونی سازی این مفاهیم را آسان کند.
علاوه بر آن والدین باید هم آگاهی داشته باشند، هم ارتباط فعال با فرزندشان در رابطه با محتوای رسانه ای برقرار کنند. استفاده از ابزارهای فیلترینگ هوشمند و مدیریت زمان استفاده از گوشی هم ضرورت دارد. وقتی کودک خودش را پرارزش بداند، کمتر برای دیده شدن به رفتارهای خارج از حیا متوسل می شود.
*آیا ترویج حیا به معنای سرکوب احساسات یا محدود کردن آزادی نیست؟
این یکی از سوءتفاهم های رایج است. حیا به هیچ عنوان به معنای سرکوب احساسات یا حذف فردیت نیست. اتفاقاً کودکی که حیادار است، بهتر می تواند احساساتش را مدیریت کند و در جای مناسب، بشکل سالم بروز دهد.
حیا به او نمی گوید «احساس نداشته باش» بلکه می آموزد «چگونه و کجا احساساتت را نشان بدهی». همانطور که فردی با تربیت هنری، می داند چه وقت باید بلند آواز بخواند و چه وقت سکوت کند. در تربیت اسلامی، حیا همچون فضیلت هایی است که به تقویت آزادی درونی منجر می شود. یعنی فرد به جای این که تحت سلطه ی فشار اجتماعی، میل لحظه ای یا نگاه دیگران عمل کند، بر مبنای ارزش های درونی تصمیم می گیرد. این، آزادی واقعی است، نه رهاشدگی.
حیا، اگر درست شناخته شود، نه فقط مانعی در رشد کودک نیست، بلکه یک ستون اصلی شخصیت انسانی اوست. در جهانی که هنجارشکنی به یک ارزش بدل شده، ترویج حیا یعنی بازگرداندن کرامت به زندگی. اگر خانواده ها، مدارس، رسانه ها و نظام های تربیتی، با درایت و ظرافت، حیا را باز تعریف کنند و از تحمیل بسمت درونی سازی بروند، می توان امیدوار بود نسلی پرورش یابد که هم آزاد است، هم باوقار، هم جسور است، و هم محترم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب